Dẻ thơm (cây dẻ,hạt dẻ)

Dẻ thơm, danh pháp khoa học: Castanea sativa, là một loài thực vật có hoa trong họ Dẻ (họ Cử - Fagaceae), hạt ăn được.

Cây dẻ thơm là một loài cây gỗ, nguyên là cây bản địa của khu vực đông nam châu Âu và Tiểu Á, hiện đã phân tán rộng khắp châu Âu và nhiều nơi ở châu Á, chẳng hạn như khu vực thấp của dãy núi Himalaya và các khu vực khác của tiểu lục địa Ấn Độ có khí hậu ôn đới. Nó là loài cây chịu rét, sống lâu và nổi tiếng với hạt dẻ, được sử dụng như một thành phần thực phẩm trong ẩm thực.

Cây dẻ cho thu hạt và cho thu gỗ. Gỗ dẻ cứng, bền, chịu ẩm và chống mục tốt. Nó có thể sống tới 70-80 năm và cho ta thu quả 50-60 năm liên tục. Trồng dẻ với mật độ 400-500 cây/ha.


Hạt dẻ Trùng Khánh


Cây dẻ thơm

Họ Dẻ (Cử)
Họ Cử (dẻ), danh pháp khoa học là Fagaceae, trong các tài liệu tiếng Việt thường gọi tên là họ Dẻ do tại Việt Nam chi Cử (Fagus) có số loài không phổ biến, một số tài liệu thì gọi là họ Sồi. Họ này gồm có khoảng 900 loài, cả cây thường xanh lẫn cây rụng lá, cây gỗ và cả cây bụi. Các loài có đặc trưng lá đơn mọc cách, hệ gân lông chim, hoa đơn tính cùng gốc, hoa tự bông đuôi sóc, quả được bọc trong các đấu. Thường có lá kèm sớm rụng. Quả thường được bọc trong một lớp vỏ đấu, có thể là các vảy hoặc gai, bọc kín hoặc hở, đấu thường có một đến bảy quả (người ta thường gọi là hạt).

Vài loài trong họ Fagaceae cho giá trị kinh tế cao. Các loài Cử, Sồi, Dẻ thường được lấy gỗ sử dụng làm đồ gia dụng: sàn nhà, đồ đạc, hộp, thùng rượu nho, nút chai rượu,... Các loài Dẻ cho hạt dùng làm thực phẩm cho cả người và vật trong mùa đông.


Cây dẻ thơm

Phân loại
Fagaceae thường được phân chia thành ba hay bốn họ phụ và khoảng chín hay mười chi. Phân loại các cây họ Fagaceae chủ yếu dựa trên hai cơ sở dữ liệu: hình thái học (đặc biệt là hình thái học quả) và phân tử. Chi Nothofagus (chi sồi Nam Bán cầu), trước đây được xếp trong Fagaceae nó là chi em với chi Fagus, tuy nhiên những bằng chứng phân tích phân tử gần đây gợi ý cách xếp loại khác. Trong khi Nothofagus chia sẻ một số đặc trưng chung với Fagaceae, như cấu trúc quả đấu, nó có sự khác biệt đáng kể về một số đặc điểm về lá kèm và hình thái học phấn hoa cũng như có một số nhiễm sắc thể khác. Hiện tại một số nhà thực vật đã thống nhất xếp chi Nothofagus trong họ riêng của nó, họ Nothofagaceae (Họ sồi phương nam).


Hạt dẻ ngựa


Hạt dẻ ngựa

Các chi
+ Castanea - Chi Dẻ Trùng Khánh, chi dẻ có tám loài, vùng khí hậu ôn đới đông bắc Á, đông nam Á, đông nam Châu Âu, Bắc Mỹ.
+ Castanopsis - chi dẻ gai có khoảng 125-130 loài.
+ Chrysolepis - dẻ gai vàng; 2 loài, miền tây Hoa Kỳ
+ Fagus - chi dẻ gai (một số tài liệu cũng ghi là chi cử hay chi sồi -dễ lẫn lộn với chi Quercus-); 10 loài, đông bắc Á, đông nam Á, Châu Âu, Bắc Mỹ.
+ Lithocarpus - chi Dẻ cau; Khoảng 330-340 loài.
+ Quercus - chi Sồi, có khoảng 500 loài (ở Việt Nam các loài phổ biến cho chi này thường gọi là Sồi).
Trigonobalanus - một loài T. verticillata, đông nam Á nhiệt đới (ba loài nếu bao gồm cả chi Colombobalanus và Formanodendron).

Chi phụ Cyclobalanopsis được các nhà thực vật của Trung quốc xếp riêng thành 1 chi, tuy nhiên đa số các nhà phân loại trên thế giới thì chỉ ghi nhận nó như 1 chi phụ.

Chi Nothofagus (chi sồi Miền nam, còn gọi là họ Cử phương nam; khoảng 35 loài phân bổ ở bán cầu nam), Trước đây xếp cả trong Fagaceae, hiện tại được xếp thành họ Nothofagaceae riêng biệt.


Hạt dẻ

Phân bố
Chủ yếu phân bố ở Bắc bán cầu, trải dài từ châu Á, Châu Âu qua bắc Mỹ.


Hạt dẻ Trùng Khánh


Hạt dẻ Trùng Khánh


Phần thịt hạt dẻ có màu vàng hoàng yến, ăn bùi và ngọt




Hạt dẻ

Cây hạt dẻ của một trăm kỵ sĩ (Italy)

Mọc trên sườn núi phía Đông của núi lửa Etna màu mỡ ở Sicily, thuộc Italy. Người ta ước tính rằng cây hạt dẻ này vào khoảng  2.000 – 4.000 năm tuổi và là cây hạt dẻ lớn nhất, lâu năm nhất được biết đến từ trước tới nay. Vào năm 1780, chu vi của cây đo được ước chừng khoảng 58 mét.

Cây hạt dẻ này cũng chia thành nhiều thân cây với những khoảng trống khá rộng giữa các thân cây, tất cả chúng đều chia sẻ với nhau một hệ thống rễ. Tuy nhiên, không giống như cây Pando, các thân cây hạt dẻ này chưa bao giờ chết. Điều này có nghĩa là nó hơn vua David (một nhân vật trong kinh Cựu Ước) ít nhất 1.000 tuổi.



Tên gọi của cây xuất phát từ một truyền thuyết kể rằng vào thời Trung cổ, một nữ hoàng cùng với 100 kỵ sĩ Aragon đã trú ẩn dưới cây này trong một trận mưa bão sấm sét. Cây hạt dẻ này khi ấy đã trở thành "mái nhà" cho tất thảy 101 người.