Polygalaceae : Họ Viễn chí

Họ Viễn chí (danh pháp khoa học: Polygalaceae) là một họ thực vật có hoa thuộc bộ Đậu (Fabales). Chúng gần như phân bổ khắp thế giới, với khoảng 17-21 chi và 900-1.000 loài cây thân thảo, cây bụi và cây thân gỗ. Website của APG công nhận khoảng 21 chi và 940 loài^[1]. Khoảng một phần ba tổng số loài của họ này thuộc về chi Viễn chí (Polygala).
Trong hệ thống Cronquist cũ thì họ Polygalaceae đã được đặt trong một bộ riêng của chính nó với tên gọi Polygalales.
APG chia họ này ra thành 4 tông^[1], sự phân bố các chi theo tông như sau^[2]:

• Xanthophylleae Chodat 1 chi và khoảng 95 loài cây bụi hay cây gỗ tích lũy nhôm, tại khu vực Ấn Độ-Malesia. Đồng nghĩa: Xanthophyllaceae Reveal & Hoogland
  • Xanthophyllum (bao gồm cả Eystathes): Săng đá hay săng ớt.
• Polygaleae Chodat: Khoảng 13 chi và 830 loài cây thân thảo, dây leo và cây bụi. Các chi đa dạng nhất là Polygala (325 loài, giới hạn chi chưa rõ), Monnina (180 loài), Muraltia (120 loài), Securidaca (80 loài). Phân bố rộng khắp thế giới, ngoại trừ vùng ven Bắc cực và New Zealand
  • Badiera
  • Balgoya
  • Bredemeyera (bao gồm cả Hualania)
  • Comesperma
  • Epirixanthes (viết khác Epirhizanthes): Thượng căn hoa
  • Monnina
  • Muraltia
  • Nylandtia (bao gồm cả Mundia, Mundtia)
  • Phlebotaenia
  • Polygala (bao gồm cả Acanthocladus, Monrosia): Viễn chí, kích nhũ
  • Pteromonnina
  • Salomonia: sa mông, sa môn, xa lô mông
  • Securidaca (bao gồm cả Elsota): Đằng ca
• Carpolobieae Eriksen: 2 chi, khoảng 6 loài tại vùng nhiệt đới châu Phi.
  • Atroxima
  • Carpolobia
• Moutabeae Chodat: 4 chi và khoảng 15 loài cây thân gỗ tích lũy nhôm. Phân bố tại vùng nhiệt đới châu Mỹ, và từ New Guinea tới New Caledonia.
  • Barnhartia
  • Diclidanthera
  • Eriandra
  • Moutabea

Họ Viễn chí Polygalaceae trong sách Cây cỏ VN (Phạm Hoàng Hộ) gọi là họ Kích nhũ, họ này có khoảng 31 loài ở VN.

1. Polygala paniculata L. : Viễn chí lá nhỏ, Kích nhũ chùm tụ tán
Loài cỏ nhỏ mọc hoang khá nhiều trên các vùng núi Bảo Lộc, Đà Lạt, Bạch Mã,... đặc điểm là rễ cây thơm mùi dầu nóng Salicilat methyl.

2. Polygala saxicola Dunn. : Viễn chí trên đá
Cây này gặp trên đỉnh Bạch Mã (Thừa Thiên - Huế)

3. Polygala tricornis Gagn. : Viễn chí 3 sừng
Loài cây bụi nhỏ này gặp rất nhiều trên sườn núi Hoàng Liên Sơn trên đường leo Fansipan, nở hoa vào tháng 2-4, tôi cũng không chắc là P.tricornis hay P.arillata, không có thời gian xem rỏ trái và các chi tiết khác.

4. Salomonia cantoniensis Lour. : Sa-môn, cây Vẩy ốc
Một loài cỏ bé tí mọc ở vùng đồi núi.

Hình cây chụp ở Đà Lạt có ít lá

Hình cây chụp ở Núi Cậu - Dầu Tiếng, Bình Dương thì đất tốt nên cây sum sê hơn

Hoa nhìn gần