Củ năng, mã đề, địa lê hay thông thiên thảo (Eleocharis dulcis)

Củ năng, mã đề, địa lê hay thông thiên thảo (Eleocharis dulcis) thuộc họ Cói là loại cây sống dưới nước rất khỏe mạnh, có củ tròn dẹt, vỏ dày, cơm nạc giòn ngọt, ngay cả khi nấu lâu ở nhiệt độ cao.

Được trồng nhiều trong vùng nước tù đọng hay ruộng lúa tại Thái Lan, Trung Quốc, Đài Loan, Nhật... Từ rất lâu củ năng đã là thực phẩm và dược liệu phổ biến trong đời sống. Tại Trung Quốc, tinh bột chiết xuất từ củ năng là một thức uống ngọt rất thông dụng, riêng lá củ năng dai nên được trưng dụng để dệt chiếu, giỏ và nón. 

Củ năng sống, có mùi vị gần giống như bắp, chứa nhiều potassium, riboflavin, magnésium, đồng, sắt, phosphor và các vitamin nhóm B và C, được xem là một loại thực phẩm bổ dưỡng có khả năng hỗ trợ trị liệu đối với các bệnh tim mạch, tiểu đường, cholesterol xấu, giảm nguy cơ sỏi thận, ung thư ruột kết ở phụ nữ và phục hồi nhanh sức khỏe đường ruột bởi  chất xơ và tinh bột củ năng thuộc loại tiêu hóa chậm.

Củ năng nguyên vỏ ngâm trong nước có thể bảo quản được trong tủ lạnh từ 2-3 tuần; khi đã gọt vỏ thì chỉ để được vài ba ngày. Củ chín hoặc sống, có hay không có vỏ đều có thể giữ đông tốt trong vài tháng. Ngoài các món ngọt mặn khác nhau thì củ năng xào với cải bó xôi và nấm hương trộn cơm trắng là món ăn chay khá ngon.

Lưu ý: Khi gọt vỏ nên gọt sâu dưới cuống bởi nơi đây có thể là nơi trú ẩn của loại ký sinh trùng đường ruột.

Củ mã thầy mát bổ và tác dụng cầm máu, tuy vậy cũng không nên ăn sống vì dễ mắc bệnh sán lá nếu như không may ăn phải củ còn dính những ấu trùng sán lá ký sinh, bởi củ mã thầy mọc dưới đất bùn. Tuy nhiên, trong dân gian thường sử dụng để ăn chơi, tráng miệng sau bữa ăn, hay dưới dạng thức ăn, vị thuốc như thái nhỏ củ nấu với bột đậu xanh làm chè, lục tàu xá hay hầm với dạ dày lợn để thanh nhiệt, bổ dưỡng, dùng dạng bột uống làm mát gan, dạ dày, ruột.

 

Ở Trung Quốc người ta dùng củ mã thầy ép lấy nước uống hàng ngày (có thể phối hợp với nước rễ cỏ tranh hay nước ép ngó sen) giúp tiêu hóa, sinh tân dịch, chống háo khát, cầm máu, giải độc rượu, lợi tiểu. Người ta còn đốt củ mã thầy tán nhỏ, uống với rượu chữa băng huyết, hay bôi vào chỗ loét ở miệng trẻ.

 

Đặc biệt chữa sởi, ngày đầu cho trẻ uống nước ép củ mã thầy, kể cả lúc sởi sắp mọc và sởi đã mọc (lấy củ mã thầy nấu với củ cà rốt và hạt mùi cho ăn đến khi sởi bay) sau đó vẫn tiếp tục cho uống nước củ mã thầy để tẩy độc và giúp cơ thể hồi phục sức khỏe...

 

Nước sắc củ mã thầy còn giúp tiểu tiện dễ dàng, giảm viêm nhiệt, nóng buốt. Có thể phối hợp mã thầy với rau câu, râu ngô chữa tăng huyết áp... Tuy nhiên, với người tỳ, thận hư hàn, trẻ em hay đái dầm không nên dùng mã thầy.

Các thành phần chính trong củ mã thầy Nước chiếm tới 68,52%; tinh bột 18,75%; 2,25% lipit; 0,19% đường, pectin, các muối như calcium, photpho, sắt và các vitamin A, B1, B2, C... cùng một hóa chất tên là puchiin có tính kháng khuẩn, làm hạ huyết áp và phòng ngừa ung thư.

Để tham khảo và áp dụng, dưới đây xin giới thiệu một số phương thuốc trị bệnh từ củ mã thầy:

- Hạ áp, thanh nhiệt, tiêu thũng:Củ mã thầy 100g, thịt lợn nạc 300g, rau cần 200g, dầu, hành, đường, làm thành món xào và ăn.

- Bổ phế thận: Củ mã thầy 100g, bầu dục lợn 1 đôi, đường phèn 30g (đập nát), nước 2.000ml, làm sạch đun sôi 25 phút và ăn.

- Chữa phù toàn thân, tiểu tiện khó, khát nước, táo bón: Củ mã thầy 20g, rễ lau tươi (lô căn) 30g, sắc lấy nước uống ngày 1 thang chia 2 - 3 lần.