BẠN BIẾT GÌ VỀ CÁC LOÀI TRE, TRÚC Ở VIỆT NAM ?

Việt Nam đứng thứ 4 thế giới về diện tích tre nứa, với 194 loài tre trúc thuộc 26 chi được các nhà khoa học phát hiện ở Việt Nam đã phần nào đánh giá được tính đa dạng về thành phần loài tre trúc ở nước ta. Tuy nhiên, mới chỉ có 80 loài đã tạm thời được định danh, còn lại là các loài chưa có tên.
Trong nhiều năm trở lại đây, rất nhiều chi, loài mới được các nhà khoa học Việt Nam nghiên cứu và bổ sung vào danh lục tre nứa của nước nhà. Công trình đầu tiên nghiên cứu về tre nứa ở Việt Nam là  Camus and Camus (1923) đã thống kê có 73 loài tre trúc của Việt Nam. Năm 1978 Vũ Văn Dũng công bố Việt Nam có khoảng 50 loài. Năm 1999 Phạm Hoàng Hộ đã thống kê được 123 loài, số lượng các loài tre trúc của Việt Nam đã tăng lên đáng kể. Không dừng lại ở đó vào giai đoạn 2001-2003, Nguyễn Tử Ưởng, Lê Viết Lâm (Viện Khoa học Lâm nghiệp Việt Nam) cùng với  GS. Xia Nianhe, chuyên gia phân loại tre (chi Bambusa) của Viện thực vật học Quảng Châu, Trung Quốc đã xác định ở Việt Nam có 113 loài của 22 chi, kiểm tra và cập nhật 11 tên khoa học mới, đặc biệt đưa ra được 6 chi và 22 loài tre lần đầu đầu được định tên khoa học ở Việt Nam bổ sung cho hệ thực vật Việt Nam; đưa ra 22 loài cần được xem xét để xác nhận loài mới.

Trong 2 năm 2004 – 2005, PGS.TS Nguyễn Hoàng Nghĩa cùng hai chuyên gia phân loại tre Trung Quốc là GS. Li Dezhu, Phó Viện trưởng Viện thực vật học Côn Minh, Vân Nam (chuyên gia chi Dendrocalamus) và GS. Xia Nianhe (chuyên gia chi Bambusa) tiếp tục cộng tác nghiên cứu với các nhà nghiên cứu tre trúc ở nước ta tiếp tục nghiên cứu định danh các loài tre nứa hiện có của Việt Nam ban đầu đã đưa ra danh sách gồm 194 loài của 26 chi tre trúc Việt Nam. Phần lớn trong số đó là chưa có tên. Một số chi có nhiều loài là chi Tre gai (Bambusa) có 55 loài thì có tới 31 loài chưa có tên, chi Luồng (Dendrocalamus) có 21 loài với 5 loài chưa định tên, chi Le (Gigantochloa) có 16 loài với 14 loài chưa có tên, chi Vầu đắng (Indosasa) có 11 loài với 8 loài chưa có tên và chi Nứa (Schizostachyum) có 14 loài thì có tới 11 loài chưa có tên.

	Luồng Dendrocalamus barbatus Ảnh: Phạm Thành Trang

Bên cạnh đó, các nhà khoa học Việt Nam đã tìm ra được nhiều chi, loài mới cho nước nhà. Năm 2005, Nguyễn Hoàng Nghĩa và cộng sự đã công bố 7 loài nứa mới thuộc chi Nứa (Schizostachyum) như: Khốp Cà Ná (Cà Ná, Ninh Thuận),  Nứa Núi Dinh (Bà Rịa - Vũng Tàu), Nứa đèo Lò Xo (Đắc Glei, Kon Tum), Nứa lá to Saloong (Ngọc Hồi, Kon Tum), Nứa không tai Côn Sơn (Chí Linh, Hải Dương), Nứa có tai Côn Sơn (Chí Linh, Hải Dương), Nứa Bảo Lộc (Bảo Lộc, Lâm Đồng – mô tả để so sánh). Các tác giả đã mô tả chi tiết về đặc điểm hình thái, sinh thái của từng loài cụ thể.
Đồng thời nhóm nghiên cứu phát hiện ra 6 loài tre quả thịt dựa trên cơ sở cấu tạo hình thái và giải phẫu hoa quả, sáu loài tre quả thịt đã được mô tả và định danh để tạo nên một chi tre mới cho Việt Nam, đó là chi Tre quả thịt (Melocalamus). Các loài đã được nhận biết là Dẹ Yên Bái (Melocalamus yenbaiensis), Tre quả thịt Cúc Phương (M. cucphuongensis), Tre quả thịt Kon Hà Nừng (M. kbangensis), Tre quả thịt Lộc Bắc (M. blaoensis), Tre quả thịt Pà Cò (M. pacoensis) và Tre quả thịt Trường Sơn (M. truongsonensis).
Cũng trong đợt khảo sát này,  Nguyễn Hoàng Nghĩa và nhóm nghiên cứu đã phát hiện thêm một loài nứa mới cho Việt Nam có tên là Nứa Sapa (Schizostachyum chinense Rendle) được tìm thấy trong rừng lá rộng thường xanh của Vườn Quốc gia Hoàng Liên (tỉnh Lào Cai), tác giả đã mô tả về đặc điểm hình thái, sinh học của loài.

Từ những phân tích trên có thể thấy rằng tre nứa ở Việt Nam còn nhiều điều bí ẩn ngay đằng sau các con số. Rất có thể những bí ẩn này sẽ được giải đáp vào một tương lai không xa. Và chắc chắn rằng sẽ còn có nhiều loài tiếp tục được định tên, nhiều loài được phát hiện đóng góp thêm vào sự phong phú về tre nứa sẵn có của Việt Nam. Chúng ta có quyền hy vọng rằng, một hoặc nhiều loài trong số đó sẽ là những loài mới được bổ sung cho khoa học Việt Nam và thế giới

	Tre vàng sọc Bambusa vulgaris Ảnh: Phạm Thành Trang

DANH SÁCH CÁC LOÀI TRE TRÚC Ở VIỆT NAM

Stt	Chi/Loài	Tên khoa học
I	Vầu xanh	Acidosasa
1	Vầu ngọt	Acidosasa  sp.1
2	Vầu xanh	Acidosasa  sp.2
3	Vầu	Acidosasa  sp.3
4	Mạy pau	Acidosasa  sp.4
5	Nó khôm	Acidosasa  sp.5
II	Trúc dây	Ampelocalamus
6	Trúc dây	Ampelocalamus  sp.1
7	Mạy loi	Ampelocalamus  sp.2
8	Xả má	Ampelocalamus  sp.3
9	Trúc dây Bidoup	Ampelocalamus  sp.4
III	Sặt	Arundinaria
10	Mạy reng	Arundinaria  sp.1
11	Mạy chả	Arundinaria  sp.2
12	Mạy pặt	Arundinaria  sp.3
13	Nó bẻ, măng dê	Arundinaria  sp.4
14	Tre đắng Yên Tử	Arundinaria  sp.5
15	Trúc Yên Tử	Arundinaria  sp.6
16	Sặt Cúc Phương	Arundinaria  sp.7
IV	Tre	Bambusa
17	Tre rừng	Bambusa aff. sinospinosa McClure
18	Tre	Bambusa aff. funghomii McClure
19	Lồ ô Trung Bộ	Bambusa balcoa Roxb.
20	Là ngà Nam Bộ	Bambusa bambos (L.) Voss.
21	Mạy bói	Bambusa burmanica Gamble
22	Tre gai	Bambusa blumeana Schultes
23	Tre sọc trắng	Bambusa cf heterostachya (Munro) Holttum
24	Hóp Phù Yên	Bambusa cf tultoides  Munro
	Hóp nư­ớc Cầu Hai	Bambusa sp.
	Hóp đá Cầu Hai	Bambusa sp.
	Hóp Miếu Trắng	Bambusa sp.
25	Dùng phấn	Bambusa (Lingnania) chungii McClure
26	Tre ven Long Thành	Bambusa flexuosa Schultes
27	Luồng may	Bambusa gibba McClure
28	Vầu leo	Bambusa guangxiensis Chia et Fung
29	Tre lạt	Bambusa intermedia Hsueh et Yi
30	Tre bông	Bambusa maculata Widjaja
31	Hóp sào	Bambusa multiplex (Lour.) Raeuschel ex Schult.
	Tre sọc vàng	Bambusa multiplex cv Alphons-Kazz
	Tre hàng rào	Bambusa multiplex cv Fernleaf
32	Hóp Củ Chi	Bambusa mutabilis McClure
33	Lục trúc	Bambusa oldhamii  Munro
34	Hóp Sơn Động	Bambusa papillata Q.H.Dai
35	Hóp Cẩm Xuyên	Bambusa piscatorum McClure
36	Lồ ô Bình Long	Bambusa procera A.Chev & A.Cam
37	Lồ ô Trường Sơn	Bambusa polymorpha Munro
38	Tre đá	Bambusa remotflora Kuntze
39	Tre là ngà	Bambusa sinospinosa McClure
40	Hóp	Bambusa textilis Roxb.
41	Mạy bông	Bambusa tulda Roxb.
42	Tre đùi gà	Bambusa ventricosa McClure
43	Tre mỡ	Bambusa vulgaris Schre ex Wend
	Tre vàng sọc	Bambusa vulgaris Schre ex Wend cv Vittata
	Tre bụng phật	Bambusa vulgaris Schre cv Wamin McClure
44	Lộc ngộc	Bambusa  sp.1
45	Tre trẩy	Bambusa  sp.2
46	Lùng Thanh Hoá	Bambusa (Lingnania) sp.3
	Dùng Cầu Hai	Bambusa (Lingnania) sp.3
	Tre Đông Khê	Bambusa (Lingnania) sp.3
47	Mạy luông	Bambusa sp.4
48	Song sào	Bambusa sp.5
49	Mạy bó, nó bó	Bambusa sp.6
50	Tre lục bình	Bambusa sp.7
51	Là a Cà Ná	Bambusa sp.8
52	Mò o Bình Định	Bambusa sp.9
53	Mạy khô, hon trúc	Bambusa sp.10
54	Mạy quân	Bambusa sp.11
55	Mạy cượp	Bambusa sp.12
56	Hóp cần câu (trúc đá)	Bambusa sp.13
57	Tre không gai Tân An	Bambusa sp.14
58	Tre trãi Long An	Bambusa sp.15
59	Lồ ô Chư Sê	Bambusa sp.16
60	Lồ ô Ngọc Hồi	Bambusa sp.17
61	Lồ ô Ea Hleo	Bambusa sp.18
62	Lồ ô đèo Đran1	Bambusa sp.19
63	Lồ ô Bảo Lộc	Bambusa sp.20
64	Lồ ô đèo Prenn1	Bambusa sp.21
65	Tre dẻo Hà Giang	Bambusa sp.22
66	Tre leo Tân Phú	Bambusa sp.23
67	Nôm	Bambusa sp.24
68	Tre cần câu (Hao biảng)	Bambusa sp.25
69	Tre mốc Quản Bạ	Bambusa sp.26
70	Lồ ô Saloong	Bambusa sp.27
71	Tre Lang Hanh	Bambusa sp.28
V	Le Bắc Bộ	Bonia
72	Le đặc ruột núi đá	Bonia  sp.
73	Le Bắc Bộ	Bonia tonkinensis Balansa
Vi	Cơm lam	Cephalostachyum
74	Cơm lam	Cephalostachyum pergracile Munro
75	Đỉnh trúc Ngoạn Mục	Cephalostachyum sp.1
76	Gày	Cephalostachyum sp.2
77	Bọp	Cephalostachyum sp.3
Vii	Trúc vuông	Chimonobambusa
78	Sặt gai	Chimonobambusa microfloscula McClure
79	Trúc vuông	Chimonobambusa quadrangularis (Fenzi) Makino
80	Trúc gai	Chimonobambusa sp.1
ViIi	Sặt gai	Chimonocalamus
81	Sặt Ba Vì	Chimonocalamus baviensis  comb.nov.
82	Tre nhỏ Sa Pa	Chimonocalamus sp.1
Ix	Bạc mày	Dendrocalamopsis
83	Bạc mày	Dendrocalamopsis sp.1
84	Tre gầy	Dendrocalamopsis sp.2
85	Trà oọc	Dendrocalamopsis sp.3
X	Luồng	Dendrocalamus
86	Mạy púa mơi	Dendrocalamus aff giganteus Munro
87	Mạy púa cay na	Dendrocalamus aff. pachystachys Hsueh et D.Z.Li
	Mạy púa cáy	Dendrocalamus aff. pachystachys Hsueh et D.Z.Li
	Bương mốc Ba Vì	Dendrocalamus  sp.
	BươngThanh Hoá	Dendrocalamus  sp.
	Bương Tuần Giáo	Dendrocalamus  sp.
	Mạy ngừu	Dendrocalamus  sp.
	Tre hoa	Dendrocalamus  sp.
	Mai mo sọc	Dendrocalamus  sp.
88	Mai cây	Dendrocalamus aff. yunnanicus Hsueh et Li

89	Mạnh tông	Dendrocalamus asper (Schult) Backer ex Heyne
90	Luồng, mét	Dendrocalamus barbatus Hsueh et D.Z.Li
91	Luồng Thái Lan	Dendrocalamus brandisii (Munro) Kurz.
92	Sang phay	Dendrocalamus farinosus Chia et Fung
93	Hốc	Dendrocalamus hamiltonii Nees et Arn. ex Munro
94	Mai xanh, tre tàu	Dendrocalamus latiflorus Munro
	Tre trinh	Dendrocalamus aff latiflorus Munro
95	Mạy sang	Dendrocalamus membranaceus Munro
96	Mạy pì (Tre mỡ Lạng Sơn)	Dendrocalamus minor (McClure) Chia et Fung
97	Bương hoa lớn	Dendrocalamus pachystachys Hsueh et D.Z.Li
98	Mạy hốc Sơn La	Dendrocalamus semiscandens Hsueh et D.Z.Li
99	Mạy hốc Cầu Hai	Dendrocalamus sikkimensis Munro
100	Bương lớn Điện Biên	Dendrocalamus sinicus Chia et Sun
101	Diễn da báo	Dendrocalamus tomentosus Hsueh et D.Z.Li
102	Mai dây, mai ống	Dendrocalamus yunnannicus Hsueh et D.Z.Li
103	Luồng nước	Dendrocalamus  sp.1
104	Diễn trứng	Dendrocalamus  sp.2
105	Diễn đá	Dendrocalamus  sp.3
106	Long thước	Dendrocalamus  sp.4
Xi	Hào dúi	Fargesia
107	Hào dúi to	Fargesia sp.
Xii	Mạy lênh lang	Ferrocalamus
108	Mạy lênh lang	Ferrocalamus  sp.
Xiii	Le	Gigantochloa
109	Mạy lay/Láy Thái	Gigantochloa albociliata (Munro) Kurz.
110	Mạy lay lo	Gigantochloa nigrociliata (Buse) Kurz.
111	Vung	Gigantochloa sp.1
	Tre dây/mạy vói	Gigantochloa sp.1
112	Mum	Gigantochloa sp.2
113	Mum Bến Tre	Gigantochloa sp.3
114	Mum đèo Hàm Rồng	Gigantochloa sp.4
	Mum Đatanla	Gigantochloa sp.4
115	Bắp cày/luồng đá	Gigantochloa sp.5
116	Le Di Linh	Gigantochloa sp.6
117	Le lá nhỏ Lang Hanh	Gigantochloa sp.7
118	Le lá dài Lang Hanh	Gigantochloa sp.8
119	Le núi Dinh	Gigantochloa sp.9
120	Le Ngoạn Mục	Gigantochloa sp.10
121	Le Ea Hleo	Gigantochloa sp.11
122	Le Ngọc Hồi 1	Gigantochloa sp.12
123	Le Bờ Y (Ngọc Hồi 2)	Gigantochloa sp.13
124	Le Ngọc Hồi 3	Gigantochloa sp.14
XiV	Vầu đắng	Indosasa
125	Vầu đắng Phú Thọ	Indosasa angustata McClure
126	Măng đắng	Indosasa crassiflora McClure
127	Vầu ngọt lá nhỏ	Indosasa parvifolia C.S.Chao et Q.H.Dai
128	Tre giàng	Indosasa sp.1
129	Vầu đắng Tuyên Quang	Indosasa sp.2
130	Vầu đắng Cúc Phương	Indosasa sp.3
	Vầu đắng Nghệ An	Indosasa sp.3
131	Sặt	Indosasa sp.4
132	Tre mốc	Indosasa sp.5
133	Vầu ngọt	Indosasa sp.6
134	Khum phàm	Indosasa sp.7
135	Khổng	Indosasa sp.8
XV	Tre lông	Kinabaluchloa
136	Tre lông Bidoup	Kinabaluchloa sp.
Xvi	Giang	Maclurochloa
137	Giang Bắc Bộ	Maclurochloa tonkinensis sp.nov.
138	Giang Tân Trào	Maclurochloa tantraoensis sp.nov.
139	Giang Sơn Dương	Maclurochloa sonduongensis sp.nov.
140	Giang Tràng Định	Maclurochloa trangdinhensis sp.nov.
141	Giang Lộc Bắc	Maclurochloa locbacensis sp.nov.
142	Giang Đam Rông	Maclurochloa  sp.1
143	Giang đèo Prenn	Maclurochloa  sp.2
144	Giang Sơn Động	Maclurochloa  sp.3
	Giang Điện Biên	Maclurochloa  sp.3
145	Giang Bản Tọ	Maclurochloa  sp.4
146	Giang Hàm Yên	Maclurochloa  sp.5
147	Giang Tuần Giáo	Maclurochloa  sp.6
148	Giang Philiêng	Maclurochloa  sp.7
149	Giang Sơ Pai	Maclurochloa  sp.8
150	Giang Kon Hà Nừng	Maclurochloa  sp.9
151	Giang vách mỏng Đatanla	Maclurochloa  sp.10
	Giang vách dày Đatanla	Maclurochloa  sp.10
152	Giang thân to Đatanla	Maclurochloa  sp.11
153	Giang Lang Hanh	Maclurochloa  sp.12
Xvii	Tre quả thịt	Melocalamus
154	Tre quả thịt Cúc Phương	Melocalamus cucphuongensis sp.nov.
155	Dẹ Yên Bái	Melocalamus yenbaiensis sp.nov.
156	Tre quả thịt Pà Cò	Melocalamus pacoensis sp.nov.
157	Tre quả thịt Lộc Bắc	Melocalamus blaoensis sp.nov.
158	Tre quả thịt Trường Sơn	Melocalamus truongsonensis sp.nov.
159	Tre quả thịt Kon Hà Nừng	Melocalamus kbangensis sp.nov.
160	Tre quả thịt rỗng ruột KHN	Melocalamus  sp.1
161	Tre quả thịt Tân ấp	Melocalamus  sp.2
162	Giang Thuận Châu	Melocalamus  sp.3
163	Giang Hoàng Su Phì	Melocalamus  sp.4
XVIii	Lành anh	Oligostachyum
164	Lành anh	Oligostachyum sp.
Xix	Trúc	Phyllostachys
165	Trúc hoá long	Phyllostachys aurea Carr. ex A. et C.Riv
166	Trúc sào	Phyllostachys edulis (Carr) H.de Leh
167	Trúc đá	Phyllostachys nidularia Munro
168	Trúc đen	Phyllostachys nigra (Lodd)
169	Trúc cần câu Cao Bằng	Phyllostachys sulphurea (Carr.) A. et C.Riv.
170	Trúc quân tử	Phyllostachys sp.1
171	Mạy khoang	Phyllostachys sp.2
XX	Nứa mọc tản	Pseudostachyum
172	Mạy đấy	Pseudostachyum polymorphum Munro
Xxi	Thia ma	Sasa
173	Hào dúi	Sasa sp.
Xxii	Nứa	Schizostachyum
174	Nứa lá to	Schizostachyum funghomii McClure
175	Nứa lá nhỏ	Schizostachyum pseudolima McClure
176	Lồ ô Đà Nẵng	Schizostachyum zollingeri Steud.
177	Nứa hoa lúa Lộc Bắc	Schizostachyum  sp.1
178	Nứa Langbian	Schizostachyum  sp.2
179	Khốp Cà Ná	Schizostachyum  sp.3
180	Nứa Yaly	Schizostachyum  sp.4
181	Nứa Bảo Lộc	Schizostachyum  sp.5
	Nứa Ngoạn Mục	Schizostachyum  sp.5
182	Nứa núi Dinh	Schizostachyum  sp.6
183	Nứa tép Bến En	Schizostachyum  sp.7
184	Nứa đèo Lò Xo	Schizostachyum  sp.8
185	Nứa lá to Saloong	Schizostachyum  sp.9
186	Nứa không tai Côn Sơn	Schizostachyum  sp.10
	Nứa có tai Côn Sơn	Schizostachyum  sp.10
187	Nứa Sa Pa	Schizostachyum  sp.11
Xxiii	Sặt núi cao	Sinarundinaria
188	Sặt Langbian	Sinarundinaria schmidiana (A.Cam.) Chao & Renv
189	Trúc lùn Sa Pa	Sinarundinaria  sp.1
Xxiv	Vầu cúc phương	Sinobambusa
190	Vầu lớn Cúc Phương	Sinobambusa  sp.1
XXV	Tầm vông	Thyrsostachys
191	Mạy cần	Thyrsostachys oliveri Gamble
192	Tầm vông	Thyrsostachys siamensis Gamble
Xxvi	Le cỏ	Vietnamosasa
193	Le đuôi chồn Tây Nguyên	Vietnamosasa ciliata N.T.Quyen
194	Le cỏ Lang Hanh	Vietnamosasa pusila N.T.Quyen

TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Lê Viết Lâm (2005), Nghiên cứu phân loại họ phụ Tre (Bambusoideae) ở Việt Nam, Tài liệu hội nghị 2. KHCN Lâm nghiệp, 20 năm đổi mới (1986-2005) - Phần lâm sinh, tr. 312-321.
3. Nguyễn Hoàng Nghĩa (2005), Tre trúc Việt Nam, NXB Nông nghiệp, Hà Nội.
http://www.fsiv.org.vn/?module=detail&object=article&artID=904&catID=12
http://www.fsiv.org.vn/?module=detail&object=article&catID=169&artID=886
http://www.fsiv.org.vn/?module=detail&object=article&catID=183&artID=917

http://www.fsiv.org.vn/?module=detail&object=article&catID=183&artID=1019