Cây Chồi mòi- Antidesma ghaesembilla Gaertn.

CÂY CHÒI MÒI

Kỹ sư Hồ Đình Hải

Cập nhật ngày 27/9/2013

Cây chồi mòi ở Phan Rang (Ảnh: Diễn đàn cây cảnh Việt Nam).

1-Tên gọi và danh pháp khoa học:

-Tên thường gọi: Cây Chồi mòi

-Tên gọi khác: Chu mòi, Châm mòi, Chua mòi, Chóp mòi, Mà ca, Xô con.

-Tên tiếng Anh: Black currant tree

-Tên khoa học: Antidesma ghaesembilla Gaertn.

-Tên đồng nghĩa:

-Antidesma frutescens Jack

-Antidesma paniculatum Blume

-Antidesma pubescens Roxb.

-Antidesma rhamnoides Brongn. ex Tul.

-Antidesma schultzii Benth.

-Antidesma spicatum Blanco

-Antidesma vestitum C.Presl

-Các loài tương cận:

-Chòi mòi chua Thái Lan: Antidesma acidum 

-Chòi mòi hoang dại Đông Nam Á: Antidesma bunius 

-Chòi mòi hoang dại Mã Lai: Antidesma cruciforme 

-Cây chòi mòi lá tím (Antidesma bunius (L.) Spreng.) (có ở Việt Nam)

-Chòi mòi bụi (Antidesma fruticosa (Lour) Muell-Arg (có ở Việt Nam)

-Chòi mòi hoang dại Philippines: Antidesma obliquinervium 

2-Phân loại khoa học (Scientific classification)

Bộ (ordo):	Sơ ri (Malpighiales)
Họ (familia):	Diệp hạ châu (Phyllanthaceae)
Chi (genus):	Chòi mòi (Antidesma L.)
Loài (species):	Antidesma ghaesembilla

3-Nguồn gốc và phân bố

Chi Chồi mòi (Antidesma) có nguồn gốc từ vùng Đông Nam Á với khoảng 100 loài, trong đó riêng ở Thái Lan có đến 18 loài (Xem phần loài). Trong Hệ thống phân loại APG (sinh học phân tử) cây chòi mòi được xếp vào Họ Diệp hạ châu (Phyllanthaceae).

Trong nhiều hệ thống phân loại trước đây Chi Antidesma còn được gọi với nhiều tên đồng nghĩa khác:

Bestram Adans.

Coulejia Dennst.

Minutalia Fenzl

Rhytis Lour.

Rubina Noronha

Stilago L.

Đa số các Hệ thống trước đây xếp chi này vào Họ Thầu dầu (Euphorbiaceae).

Các loài trong Chi Chòi mòi hiện nay phát hiện ở các nước Đông Nam Á, Trung Quốc, Ấn Độ, Trung Á và phía Bắc Châu Úc. Đây là các loài cây mọc hoang dại có thân gổ đa niên cao khoảng 5-10 m, có thể cao đến 15 m.

Ở Việt nam cây chòi mòi mọc hoang ở vùng rừng thưa và đôi khi ở vùng đồng bằng, có hai loài phổ biến là:

-Cây chòi mòi thường (Antidesma ghaesembilla) và

-Cây chòi mòi lá tím (Antidesma bunius (L.) Spreng.) dùng làm thuốc.

Cây chòi mòi bụi (Antidesma fruticosa (Lour) Muell-Arg) dùng làm cây cảnh.

5-Mô tả

-Thân: Cây gỗ nhỏ cao 5-10 m. Nhánh cong queo, có lông thưa, sau nhẵn và có màu xám nhạt.

-Lá: Lá hình bầu dục hay hình thoi hẹp hoặc bầu dục tròn, có khi hình tim, mặt dưới đầy lông như nhung.

-Hoa: Cụm hoa hình chuỳ gồm 3-8 bông ở ngọn hay ở nách các lá phía trên.

Hoa đực không cuống có 4-5 lá đài; 4-5 nhị có bao phấn hình chữ U; nhuỵ lép có lông.

Hoa cái gần như không cuống, có 4 lá đài; bầu có lông mềm, 3-4 đầu nhuỵ.

-Quả: Quả tròn, to 4,5mm, hình bầu dục dẹt. Ra hoa tháng 4-6.

Cành cây chồi mòi

6-Công dụng

a-Lá và quả chồi mồi dùng làm rau:

-Lá chồi mòi non có vị hơi chát và hơi chua được dùng làm rau ăn sống, luộc hoặc xào chung với các loại rau tập tàng khác. Tuy nhiên hiện nay cây chồi mòi không còn nhiều nên ít ai lưu ý tới loại rau này.

-Quả chồi mồi non có vị chua nên được dùng làm rau ghém để tăng khẩu vị cho món rau rừng. Nguyên chùm quả kể cả cuống và quả đều ăn được. Đây là loại rau chua rất hấp dẫn.

-Quả chồi mồi già có thể dùng làm nguyên liệu lấy chất chua nấu canh.

b-Quả chồi mòi chín dùng để ăn chơi:

Quả chòi mòi khi chín có hạt cứng, phần vỏ quả chuyển thành màu đen, phần thịt quả mọng nước có màu tím. Quả có vị chua ngọt dùng để ăn chơi, rất được trẻ em và các côn thôn nữ ưa thích.

Chùm quả chòi mòi còn non

Chùm quả chòi mòi chín

c-Dùng cây chòi mòi làm cây cảnh

Do cây chòi mòi có nhiều cành cong queo, sống nhiều năm (50-60 năm), có hoa và quả đẹp nên được dùng làm cây cảnh rấp phổ biến ở Việt Nam, Đông Nam Á và Trung Quốc.

Loài cây cảnh thường trồng ở dạng Bon sai ở Việt Nam là cây Chòi mòi bụi (Antidesma fruticosa (Lour) Muell-Arg).

Cây cảnh Chòi mòi bụi (Antidesma fruticosa)

d- Các bộ phận cây chồi mồi dùng làm thuốc

Theo Đông y các bộ phận cây chồi mòi có tình vị và tác dụng như sau:

-Lá dùng ngoài đắp chữa đau đầu.

-Cành non dùng để điều kinh.

-Vỏ cây chữa ỉa chảy và làm thuốc bổ.

-Hoa chữa tê thấp.

-Quả có vị chua, ăn được, dùng để chữa ho, sưng phổi.

Ở Campuchia, vỏ, cành non và lá được sử dụng nhiều hơn.

7-Các bài thuốc từ cây chòi mòi

1. Chữa Ỉa chảy: dùng vỏ Chòi mòi, vỏ cây Van núi và Gáo tròn, mỗi thứ đều nhau, độ một nắm, cho thêm 600ml nước sôi hãm lấy nước chia ra uống 2-3 lần trong ngày. (theo: bacsitructuyen.com).

2. Thuốc bổ cho phụ nữ mới sinh: dùng vỏ Chòi mòi và vỏ Dứa thơm (lấy 7 miếng vỏ Chòi mòi dài 5-6cm, rộng cỡ 2 đốt lóng tay và lượng vỏ Dứa thơm cũng tương đương) cho vào nồi, đổ 3 bát nước sắc còn 1/3. Dùng uống để lấy lại sức, giữ da dẻ sau khi sinh.(theo: bacsitructuyen.com).

3. Ðiều kinh: dùng cành non Chòi mòi với rễ Ðu đủ, mỗi thứ một nắm to (50g) cho vào 2-3 bát nước đun sôi trong 1-2 giờ lấy nước uống trong ngày.(theo: bacsitructuyen.com).

4. Chữa Ðau đầu: dùng lá Chòi mòi tươi giã ra đắp vào thóp thở trẻ sơ sinh và vào đầu trẻ em bị cảm cúm. (theo: bacsitructuyen.com).