Họ Diên vĩ- Iridaceae

Họ Diên vĩ hay họ Lay ơn hoặc họ La dơn (danh pháp khoa học: Iridaceae) là một họ thực vật nằm trong bộ Măng tây(Asparagales). Tên gọi diên vĩ là lấy theo chi Diên vĩ (Iris), còn tên gọi lay ơn (lay dơn) là lấy theo chi Lay ơn (Gladiolus). Nó bao gồm một số loài cây trồng được nhiều người biết đến như diên vĩ (Iris spp.), nghệ tây (Crocus spp.), sâm đại hành (Eleutherinespp.), rẻ quạt (Belamcanda spp.) v.v.

Các loài trong họ này là cây thường xanh, với thân hành, thân củ hay thân rễ. Các loài cây này nói chung có thân mọc thẳng và các lá có hình dáng giống lá cỏ, với nếp gấp trung tâm sắc nhọn.

Các chi

Họ này chứa khoảng 80-92 chi và khoảng 1.500-1.800 loài, phân bổ rộng khắp thế giới. Khu vực sinh thái nhiệt đới châu Phi, cụ thể là Nam Phi, có sự đa dạng nhất về số chi. Một loại gia vị là bột nghệ tây (saffron) được sản xuất từ các núm nhụy của cây nghệ tây (Crocus sativus).

1. Ainea
2. Alophia
3. Anapalina
4. Antholyza
5. Aristea
6. Babiana: cây đuôi chuột
7. Barnardiella
8. Belamcanda: rẻ quạt (xạ can, lưỡi đòng)
9. Bobartia
10. Calydorea
11. Cardenanthus
12. Chasmanthe
13. Cipura
14. Cobana
15. Crocosmia
16. Crocus: nghệ tây
17. Cypella
18. Devia
19. Dierama
20. Dietes: diên vĩ châu Phi
21. Diplarrena
22. Duthiastrum
23. Eleutherine: sâm đại hành
24. Ennealophus
25. Eurynotia
26. Eustylis
27. Ferraria
28. Fosteria
29. Freesia (đồng nghĩa Anomatheca, Lapeirousia)
30. Galaxia
31. Geissorhiza
32. Gelasine
33. Geosiris
34. Gladiolus: lay ơn (hoa dơn, la dơn)
35. Gynandriris
36. Herbertia
37. Hermodactylus
38. Hesperantha
39. Hesperoxiphion
40. Hexaglottis
41. Homeria
42. Homoglossum
43. Iris: diên vĩ
44. Isophysis
45. Ixia
46. Kelissa
47. Klattia
48. Larentia
49. Lethia
50. Libertia
51. Mastigostyla
52. Melasphaerula
53. Micranthus
54. Moraea
55. Nemastylis
56. Neomarica
57. Nivenia
58. Olsynium
59. Onira
60. Orthrosanthus
61. Pardanthopsis
62. Patersonia
63. Pillansia
64. Pseudotrimezia
65. Radinosiphon
66. Rheome
67. Roggeveldia
68. Romulea
69. Salpingostylis
70. Savannosiphon
71. Schizostylis
72. Sessilanthera
73. Sessilistigma
74. Sisyrinchium
75. Solenomelus
76. Sparaxis
77. Sphenostigma
78. Sympa
79. Syringodea
80. Tapeina
81. Thereianthus
82. Tigridia
83. Trimezia
84. Tritonia
85. Tritoniopsis
86. Tucma
87. Watsonia
88. Witsenia
89. Zygotritonia

• Iris: diên vĩ

1. Iris albertii, 
2. Iris hartwegii, 
3. Iris xiphium, 
4. Iris bracteata,
5. Iris cristata, 
6. Iris fernaldii, 
7. Iris pallida, 
8. Iris pseudacorus, 
9. Iris chrysophylla, 
10. Iris confusa,
11. Iris giganticaerulea, 
12. Iris tenax,
13. Iris foetidissima,
14. Iris laevigata, 
15. Iris munzii,
16. Iris macrosiphon,
17. Iris sibirica,
18. Iris versicolor,
19. Iris spuria, 
20. Iris purdyi,
21. Iris missouriensis,
22. Iris lacustris,
23. Iris douglasiana,
24. Iris albicans,
25. Iris oratoria, 
26. Iris tenuissima,
27. Iris innominata,
28. Iris domestica
29. Iris orjenii

• Dietes: diên vĩ châu Phi

Species include:

1. Dietes bicolor (Yellow Wild Iris, Peacock Flower, Butterfly Iris)
2. Dietes grandiflora (Wild Iris, Large Wild Iris, Fairy Iris)
3. Dietes iridioides (Wild Iris, African Iris, Cape Iris, Fortnight Lily, Morea Iris)
4. Dietes robinsoniana (Wedding Lily)

• Crocus: nghệ tây

1. C. banaticus (syn. C. iridiflorus)
2. C. cancellatus
3. C. goulimyi
4. C. hadriaticus
5. C. kotschyanus (syn. C. zonatus)
6. C. laevigatus
7. C. ligusticus (syn. C. medius )
8. C. niveus
9. C. nudiflorus
10. C. ochroleucus
11. C. pulchellus
12. C. sativus (saffron crocus)
13. C. serotinus
14. C. speciosus
15. C. tournefortii

• Eleutherine: sâm đại hành

1. Eleutherine bulbosa -Sâm đại hành, Tỏi lào, Hành lào, Hành đỏ 
2. Eleutherine latifolia
3. Eleutherine americana

• Gladiolus: lay ơn (hoa dơn, la dơn)

1. Gladiolus abbreviatus Andrews
2. Gladiolus abyssinicus (Brongn. ex Lem.) B.D.Jacks.
3. Gladiolus actinomorphanthusP.A.Duvign. & Van Bockstal
4. Gladiolus acuminatus F.Bol.
5. Gladiolus aequinoctialis Herb.
6. Gladiolus alatus L. (sect. Hebea)
7. Gladiolus albens Goldblatt & J.C.Manning
8. Gladiolus amplifolius Goldblatt
9. Gladiolus anatolicus (Boiss.) Stapf
10. Gladiolus andringitrae Goldblatt
11. Gladiolus angustus L. (sect. Blandus) - long-tubed painted lady
12. Gladiolus antakiensis A.P.Ham.
13. Gladiolus antandroyi Goldblatt
14. Gladiolus appendiculatus G.Lewis
15. Gladiolus aquamontanus Goldblatt & Vlok
16. Gladiolus arcuatus Klatt
17. Gladiolus atropictus Goldblatt & J.C.Manning
18. Gladiolus atropurpureus Baker
19. Gladiolus atroviolaceus Boiss.
20. Gladiolus attilae Kit Tan
21. Gladiolus aurantiacus Klatt
22. Gladiolus aureus Baker - golden gladiolus
23. Gladiolus balensis Goldblatt
24. Gladiolus baumii Harms
25. Gladiolus bellus C. H. Wright
26. Gladiolus benguellensis Baker (sect. Ophiolyza)
27. Gladiolus bilineatus G. J. Lewis
28. Gladiolus blommesteinii L.Bolus
29. Gladiolus bojeri (Baker) Goldblatt
30. Gladiolus bonaespei Goldblatt & M.P.de Vos
31. Gladiolus boranensis Goldblatt
32. Gladiolus brachyphyllus Bolus f.
33. Gladiolus brevifolius Jacq. (sect. Linearifolius)
34. Gladiolus brevitubus G. Lewis
35. Gladiolus buckerveldii (L. Bolus) Goldblatt
36. Gladiolus bullatus Thunb. ex G. Lewis - Caledon bluebell
37. Gladiolus caeruleus Goldblatt & J.C. Manning
38. Gladiolus calcaratus G. Lewis
39. Gladiolus calcicola Goldblatt
40. Gladiolus canaliculatus Goldblatt
41. Gladiolus candidus (Rendle) Goldblatt
42. Gladiolus cardinalis Curtis (sect. Blandus)
43. Gladiolus carinatus Aiton
44. Gladiolus carmineus C. H. Wright (sect. Blandus) - cliff lily
45. Gladiolus carneus F.Delaroche (sect. Blandus) - large painted lady
46. Gladiolus caryophyllaceus (Burm. f.) Poiret
47. Gladiolus cataractarum Oberm.
48. Gladiolus caucasicus Herb.
49. Gladiolus ceresianus L. Bolus
50. Gladiolus chelamontanus Goldblatt
51. Gladiolus chevalierianus Marais
52. Gladiolus communis L. (sect. Gladiolus) - cornflag (type species)
53. Gladiolus comptonii G.J.Lewis
54. Gladiolus crassifolius Baker
55. Gladiolus crispulatus L. Bolus
56. Gladiolus cruentus T. Moore (sect. Ophiolyza)
57. Gladiolus cunonius (L.) Gaertn.
58. Gladiolus curtifolius Marais
59. Gladiolus curtilimbus P.A.Duvign. & Van Bockstal ex S.Córdova
60. Gladiolus cylindraceus G. Lewis
61. Gladiolus dalenii Van Geel (sect. Ophiolyza)
62. Gladiolus davisoniae F.Bolus
63. Gladiolus debeerstii De Wild.
64. Gladiolus debilis Ker Gawler (sect. Homoglossum) - small painted lady
65. Gladiolus decaryi Goldblatt
66. Gladiolus decoratus Baker
67. Gladiolus delpierrei Goldblatt
68. Gladiolus densiflorus Baker
69. Gladiolus deserticola Goldblatt
70. Gladiolus dichrous (Bullock) Goldblatt
71. Gladiolus diluvialis Goldblatt & J.C.Manning
72. ' 'Gladiolus dolichosiphon Goldblatt & J.C.Manning
73. Gladiolus dolomiticus Oberm.
74. Gladiolus dzavakheticus Eristavi
75. Gladiolus ecklonii Lehm.
76. Gladiolus elliotii Baker (sect. Ophiolyza)
77. Gladiolus emiliae L. Bolus
78. Gladiolus engysiphon G. Lewis
79. Gladiolus equitans Thunb. (sect. Hebea)
80. Gladiolus erectiflorus Baker
81. Gladiolus exiguus G. Lewis
82. Gladiolus exilis G.J.Lewis
83. Gladiolus fenestratus Goldblatt
84. Gladiolus ferrugineus Goldblatt & J.C.Manning
85. Gladiolus filiformis Goldblatt & J.C.Manning
86. Gladiolus flanaganii Baker - suicide gladiolus
87. Gladiolus flavoviridis Goldblatt
88. Gladiolus floribundus Jacq.
89. Gladiolus fourcadei (L.Bolus) Goldblatt &M.P.de Vos
90. Gladiolus geardii L. Bolus
91. Gladiolus goldblattianus Geerinck
92. Gladiolus gracilis Jacq. (sect. Homoglossum) - reed bells
93. Gladiolus gracillimus Baker
94. Gladiolus grandiflorus Andrews (sect. Blandus)
95. Gladiolus grantii Baker
96. Gladiolus gregarius Welw. ex Baker (sect. Densiflorus)
97. Gladiolus griseus Goldblatt & J.C. Manning
98. Gladiolus gueinzii Kunze
99. Gladiolus gunnisii (Rendle) Marais
100. Gladiolus guthriei F. Bol. (sect. Linearifolius)
101. Gladiolus hajastanicus Gabrieljan
102. Gladiolus halophilus Boiss. & Heldr.
103. Gladiolus harmsianus Vaupel
104. Gladiolus hirsutus Jacq. (sect. Linearifolius) - small pink Afrikaner,lapmuis
105. Gladiolus hollandii L. Bolus
106. Gladiolus horombensis Goldblatt
107. Gladiolus huillensis (Welw. ex Baker) Goldblatt
108. Gladiolus humilis Stapf
109. Gladiolus huttonii (N.E.Br.) Goldblatt & M.P.de Vos
110. Gladiolus hyalinus Jacq.
111. Gladiolus illyricus W.D.J.Koch - wild gladiolus
112. Gladiolus imbricatus L.
113. Gladiolus inandensis Baker
114. Gladiolus inflatus Thunb.
115. Gladiolus inflexus Goldblatt & J.C. Manning
116. Gladiolus insolens Goldblatt & J.C. Manning
117. Gladiolus intonsus Goldblatt
118. Gladiolus invenustus G. J. Lewis
119. Gladiolus involutus D.Delaroche (sect. Hebea)
120. Gladiolus iroensis (A. Chev.) Marais
121. Gladiolus italicus P. Mill. (sect. Gladiolus) - Italian gladiolus, cornflag
122. Gladiolus jonquilodorus Eckl. ex G.J.Lewis
123. Gladiolus juncifolius Goldblatt
124. Gladiolus kamiesbergensis G. Lewis
125. Gladiolus karooicus Goldblatt & J.C.Manning
126. Gladiolus kotschyanus Boiss.
127. Gladiolus lapeirousioides Goldblatt
128. Gladiolus laxiflorus Baker
129. Gladiolus ledoctei P.A.Duvign. & Van Bockstal
130. Gladiolus leonensis Marais
131. Gladiolus leptosiphon Bolus f.
132. Gladiolus liliaceus Houtt. (sect. Homoglossum)
133. Gladiolus linearifolius Vaupel
134. Gladiolus lithicola Goldblatt
135. Gladiolus longicollis Baker (sect. Homoglossum)
136. Gladiolus longispathaceus Cufod.
137. Gladiolus loteniensis Hilliard & Burtt
138. Gladiolus lundaensis Goldblatt
139. Gladiolus luteus Lam.
140. Gladiolus macneilii Oberm.
141. Gladiolus maculatus Sweet
142. Gladiolus magnificus (Harms) Goldblatt
143. Gladiolus malvinus Goldblatt & J.C. Manning
144. Gladiolus manikaensis Goldblatt
145. Gladiolus marlothii G. Lewis
146. Gladiolus martleyi L. Bolus (sect. Homoglossum)
147. Gladiolus meliusculus (G. Lewis) Goldblatt & J.C. Manning
148. Gladiolus melleri Baker (sect. Ophiolyza)
149. Gladiolus menitskyi Gabrieljan
150. Gladiolus mensensis (Schweinf.) Goldblatt
151. Gladiolus meridionalis G.J.Lewis
152. Gladiolus metallicola Goldblatt
153. Gladiolus micranthus Baker, 1901
154. Gladiolus microcarpus G. Lewis
155. Gladiolus microspicatus P.A.Duvign. & Van Bockstal ex S.Córdova
156. Gladiolus miniatus Eckl.
157. Gladiolus mirus Vaupel
158. Gladiolus monticola G. Lewis ex Goldblatt & J.C. Manning
159. Gladiolus mosambicensis Baker
160. Gladiolus mostertiae L. Bolus
161. Gladiolus muenzneri F. Vaup
162. Gladiolus murgusicus Mikheev
163. Gladiolus murielae Kelway (syn.G. callianthus) – Abyssinian gladiolus
164. Gladiolus mutabilis G.J.Lewis
165. Gladiolus negeliensis Goldblatt
166. Gladiolus nerineoides G. Lewis
167. Gladiolus nigromontanus Goldblatt
168. Gladiolus nyasicus Goldblatt
169. Gladiolus oatesii Rolfe
170. Gladiolus ochroleucus Baker (sect. Densiflorus)
171. Gladiolus oliganthus Baker
172. ' 'Gladiolus oligophlebius Baker
173. Gladiolus oppositiflorus Herbert (sect. Ophiolyza)
174. Gladiolus orchidiflorus Andrews (sect. Hebea)
175. Gladiolus oreocharis Schltr.
176. Gladiolus ornatus Klatt
177. Gladiolus overbergensis Goldblatt & M.P.de Vos
178. Gladiolus palustris Gaudin - marsh gladiolus
179. Gladiolus papilio Hook. f. (sect. Densiflorus) - goldblotch gladiolus
180. Gladiolus pappei Baker (sect. Blandus)
181. Gladiolus pardalinus Goldblatt & J.C. Manning
182. Gladiolus parvulus Schltr.
183. Gladiolus patersoniae Bolus f.
184. Gladiolus pauciflorus Baker ex Oliv.
185. Gladiolus pavonia Goldblatt & J.C. Manning
186. Gladiolus permeabili
187. Gladiolus permeabilis Delaroche (sect. Hebea)
188. Gladiolus perrieri Goldblatt
189. Gladiolus persicus Boiss.
190. Gladiolus phoenix Goldblatt & J.C.Manning
191. Gladiolus pole-evansii Verd.
192. Gladiolus praecostatus Marais
193. Gladiolus pretoriensis Kuntze
194. Gladiolus priorii (N. E. Br.) Goldblatt & De Vos
195. Gladiolus pritzelii Diels
196. Gladiolus puberulus Vaupel
197. Gladiolus pubigerus G. Lewis
198. Gladiolus pulcherrimus (G. Lewis) Goldblatt & J.C. Manning
199. Gladiolus pungens P.A.Duvign. & Van Bockstal ex S.Córdova
200. Gladiolus pusillus Goldblatt
201. Gladiolus quadrangularis (Burm. f.) Ker Gawler
202. Gladiolus quadrangulus (Delaroche) Barnard
203. Gladiolus recurvus L. (sect. Homoglossum)
204. Gladiolus reginae Goldblatt & J.C.Manning
205. Gladiolus rehmannii Baker
206. Gladiolus rhodanthus J.C.Manning & Goldblatt
207. Gladiolus richardsiae Goldblatt
208. Gladiolus robertsoniae Bolus f.
209. Gladiolus robiliartianus P.A.Duvign.
210. Gladiolus rogersii Baker
211. Gladiolus roseolus Chiov.
212. Gladiolus roseovenosus Goldblatt & J.C. Manning
213. Gladiolus rubellus Goldblatt
214. Gladiolus rudis Lichtst. ex Roem. & Schult.
215. Gladiolus rufomarginatus G.J.Lewis
216. Gladiolus rupicola F. Vaupel
217. Gladiolus saccatus (Klatt) Goldblatt & M.P. de Vos
218. Gladiolus salmoneicolor P.A.Duvign. & Van Bockstal ex S.Córdova
219. Gladiolus salteri G. Lewis
220. Gladiolus saundersii Hook. f. - Saunders' gladiolus, Lesotho lily
221. Gladiolus saxatilis Goldblatt & J.C.Manning
222. Gladiolus scabridus Goldblatt & J.C.Manning
223. Gladiolus schweinfurthii Baker
224. Gladiolus scullyi Baker
225. Gladiolus sekukuniensis P.J.D.Winter
226. Gladiolus sempervirens G.J.Lewis
227. Gladiolus serapiiflorus Goldblatt
228. Gladiolus serenjensis Goldblatt
229. Gladiolus sericeovillosus Hook. f.
230. Gladiolus serpenticola Goldblatt & J.C. Manning
231. Gladiolus somalensis Goldblatt & Thulin
232. Gladiolus speciosus Thunb.
233. Gladiolus splendens (Sweet) Herbert
234. Gladiolus stefaniae Oberm.
235. Gladiolus stellatus G. Lewis
236. Gladiolus stenolobus Goldblatt
237. Gladiolus stenosiphon Goldblatt
238. Gladiolus stokoei G.J.Lewis
239. Gladiolus subcaeruleus G. Lewis
240. Gladiolus sudanicus Goldblatt
241. Gladiolus sufflavus (G. Lewis) Goldblatt & J.C. Manning
242. Gladiolus sulculatus Goldblatt
243. Gladiolus symonsii F.Bolus
244. Gladiolus szovitsii Grossh.
245. Gladiolus taubertianus Schltr.
246. Gladiolus tenuis M. Bieb.
247. Gladiolus teretifolius Goldblatt & De Vos
248. Gladiolus trichonemifolius Ker Gawl.(sect. Homoglossum)
249. Gladiolus triphyllus (Sm.) Ker Gawl.
250. Gladiolus tristis L. (sect. Homoglossum)
251. Gladiolus tshombeanus P.A.Duvign. & Van Bockstal
252. Gladiolus uitenhagensis Goldblatt & Vlok
253. Gladiolus undulatus L. (sect. Blandus) - large white Afrikaner, wall gladiolus
254. Gladiolus unguiculatus Baker
255. Gladiolus usambarensis Marais ex Goldblatt
256. Gladiolus uysiae L. Bolus ex G. Lewis
257. Gladiolus vaginatus Bolus f. (sect. Homoglossum)
258. Gladiolus vandermerwei (L. Bolus) Goldblatt & De Vos
259. Gladiolus variegatus (G.J.Lewis) Goldblatt & J.C.Manning
260. Gladiolus varius Bolus f.
261. Gladiolus velutinus De Wild.
262. Gladiolus venustus G. Lewis (sect. Hebea)
263. Gladiolus verdickii De Wild. & T.Durand
264. Gladiolus vernus Oberm.
265. Gladiolus vigilans Barnard
266. Gladiolus vinosomaculatus Kies
267. Gladiolus violaceolineatus G.J.Lewis
268. Gladiolus virescens Thunb. (sect. Hebea)
269. Gladiolus virgatus Goldblatt & J.C.Manning
270. Gladiolus viridiflorus G. Lewis
271. Gladiolus watermeyeri L.Bolus (sect. Hebea)
272. Gladiolus watsonioides Baker - Mackinder's gladiolus
273. Gladiolus watsonius Thunb. (sect. Homoglossum)
274. Gladiolus wilsonii (Baker) Goldblatt & J.C.Manning
275. Gladiolus woodii Baker
276. Gladiolus zambesiacus Baker
277. Gladiolus zimbabweensis Goldblatt